Ο Μακεδονικός Αγώνας είναι μεγάλος σταθμός στη νεότερη ιστορία μας. Αφύπνισε τον Ελληνισμό, ματαίωσε τον αφελληνισμό της Μακεδονίας μας και την αυτονόμηση ή την προσάρτησή της στη Βουλγαρία. H μεγάλη συμμετοχή των Κρητικών στο Μακεδονικό Αγώνα, 1903- 1908 και 1912- 1913 ήταν κυρίως εθελοντική. Οι σχέσεις της Κρήτης με τη Μακεδονία, διαχρονικά ήταν άριστες και παραδοσιακά και ιστορικά. Στο στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου υπηρετούσαν Κρήτες τοξότες, περίφημοι για τις ικανότητές τους, ενώ ο ναύαρχος Νέαρχος του στόλου του Μακεδόνα βασιλιά ήταν Κρητικός. Στον Ερωτόκριτο του Βιτζέντζου Κορνάρου, βρίσκουμε ένα ακόμα τεκμήριο της φιλίας Κρητών και Μακεδόνων. Ο Χαρίδημος, το ρηγόπουλο της Κρήτης, και ο Νικόστρατος, ο αφέντης της Μακεδονίας, θεμελιώνουν αυτή τη φιλία σε αμοιβαίους όρκους και υπόσχονται πώς, αν η περίσταση το επιβάλλει, ο καθένας θα προστρέξει σε βοήθεια του άλλου.ΝΙΚΟΣΤΡΑΤΟΣ «…Σ’ αγάπην έναν αδελφόν έχεις εμπιστεμένο…τη τζόγια (στεφάνι) την ολόχρυση και τη φιλία μου έχεις…τσι χώρας μου, τα πλούτη μου όριζε σα δικά σου.
ΧΑΡΙΔΗΜΟΣ:..Μήνα μου δίχως ντήρησι σε κάθε σου χρειά,να ζήσεις κι αγάπα με ώστε να ζω, και μη με λησμονήσεις.
(Ερωτόκριτος σελ. 132- 133)
Τούτη η υπόσχεση τηρήθηκε κατά γράμμα και από τις δύο πλευρές: Στη διάρκεια των Κρητικών Επαναστάσεων (1866- 1869) εναντίον των Τούρκων, αρκετοί Μακεδόνες κατέβηκαν στην Κρήτη εθελοντικά για να βοηθήσουν στον αγώνα των Κρητικών. Στην πολύνεκρη μάχη του Βαφέ Χανίων στις 12 Οκτωβρίου 1966 μεταξύ των νεκρών ήταν και ο Μακεδόνας Αναστάσιος Βαφειάδης από τη Σιάτιστα. Πολλοί Μακεδόνες επίσης, εθελοντικά πολέμησαν στην Κρήτη το 1826, το 1844 εναντίον των Τούρκων και σε άλλες περιόδους. Και οι Κρητικοί ανταπέδωσαν την προσφορά και τις θυσίες τους πολλαπλασίως, πολεμώντας για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.
« …Πώς βρέθηκαν από τα Κρητικά βουνά στην απόμερη αυτή μακεδονική γωνιά, που μόνο ακουστά την είχαν, τόσοι πολλοί Κρητικοί, είναι από τα θαυμαστά της ελληνικής ψυχής. Έμαθαν ότι ζητούνταν παλικάρια πρόθυμα να παίξουν τη ζωή τους σ΄ένα εθνικό σκοπό και έτρεξαν για τη σωτηρία των αδελφών Μακεδόνων και ολόκληρος η Κρήτη είχε μεταβληθεί σε στρατόπεδο του Μακεδονικού Αγώνος.»
(Γεώργιος Μόδης, Μοναστηριώτης, Μακεδονομάχος και αργότερα Υπουργός του Βενιζέλου)
Ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης το 1902 σε επιστολή του προς τον τότε πρωθυπουργό της Ελλάδας Αλέξανδρο Ζαϊμη, γράφει:«…Στείλε μου πενήντα παλικάρια, πενήντα Κρητικούς να τους ενώσω με τους δικούς μου… Ο ερχομός των παλικαριών από κάτω (Κρήτη) θα δώσει κουράγιο στους δικούς μου, θα εμποδίσει την αποσκίρτησή τους και θα φοβίσει τους Βουλγάρους…»
Και η Κρητική ρίμα απαθανάτισε σε δημοτικό ριζίτικο τραγούδι το εθνικό αυτό κάλεσμα του Καραβαγγέλη:
«…Ελάτε σεις ηρωικοί τση Κρήτης πολεμάρχοι,
τσ’ Ηπείρου οι σταυραετοί και Μακεδονομάχοι,
Ρούβα και Βάρδα και Κλειδή και Θύμιε Καούδη,
Κατσίγαρη και Πούλακα, Σκουντρή και Νικολούδη
και Καραβίτη και Μακρή, Σκαλίδη, Μαυρογένη,
Μπολάνη και Καλογερή, Γαλάνη, Σεϊμένη…
ψυχές μεγάλες με τιμή σ’ αγώνες, αγιασμένες
τση Μάνας Κρήτης οι γενιές οι χιλιοδοξασμένες»
Τη νύχτα 27 προς 28 Αυγούστου 1904 Σώμα με επικεφαλής τον Ανθυπολοχαγό Πυροβολικού Παύλο Μελά (Καπετάν Μίκης Ζέζας), ο οποίος ορίστηκε Γενικός Αρχηγός της Δυτικής Μακεδονίας, δυστυχώς μόνο για 45 μέρες, διήλθε την ελληνοτουρκική μεθόριο και ουσιαστικά σηματοδοτούσε την ενεργό συμμετοχή του ελληνικού κράτους με 34 άνδρες από τους οποίους οι δέκα ήταν Κρητικοί. Δυστυχώς, ο Παύλος Μελάς σκοτώθηκε πρόωρα, στις 13 Οκτωβρίου 1904, στη Στάτιστα (σημερινό Μελά) και ο θάνατός του συγκλόνισε τον ελληνισμό, γίνεται αιώνιο σύμβολο και θρύλος που συνδέθηκε άρρηκτα με την επίσημη έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα, και παρέμεινε ήρωας στην αιωνιότητα και στις καρδιές των Ελλήνων. Μετά το θάνατο του Παύλου Μελά το Μακεδονικό Ζήτημα έγινε εθνική υπόθεση και Γενικός Αρχηγός ορίστηκε ο Ανθυπολοχαγός Γεώργιος Κατεχάκης (Καπετάν Ρούβας ή Αποστόλου Γεώργιος από την Πόμπια Ηρακλείου) ,ο οποίος παρέμεινε μέχρι την άνοιξη του 1905, οπότε ορίστηκε ο Ανθυπολοχαγός Γεώργιος Τσόντος μέχρι το τέλος του 1908. Δηλαδή, από τους τρεις Γενικούς Αρχηγούς, οι δύο ήταν Κρητικοί. Από τους 82 Αρχηγούς Σωμάτων οι 19 ήταν Κρητικοί. Και από τους 19 ιδιώτες αρχηγούς οι 14 ήταν Κρητικοί:
Βολάνης Γεώργιος, Γύπαρης Παύλος, Καλομενόπουλος Νικόστρατος (Μίδας), Καούδης Ευθύμιος, Καραβίτης Ιωάννης, Κατσίγαρης Εμμανουήλ (Καραμανώλης), Κλειδής Στυλιανός, Μακρής- Δικώνυμος Γεώργιος, Νικολούδης Ευάγγελος, Νικολούδης Εμμανουήλ, Νταφώτης Ιωάννης, Πούλακας Ιωάννης, Σκαλίδης Γεώργιος, Σκουνδρής Εμμανουήλ, Τσόντος Μιχαήλ. Το σύνολο των Καπεταναίων Κρητικών που έλαβαν μέρος στο ΜΑ ήταν 39 με 2.976 άνδρες
Αυτοί που έμειναν για πάντα στη Μακεδονική γη ήταν:
Αρχηγοί- Οπλαρχηγοί: 13
Ομαδάρχες: 12
Εθελοντές Οπλίτες- Πράκτορες 639
Εθελοντές σε σώματα μη Κρητικών 108
Σύνολο: 769
Η συμβολή και των Κρητικών στο Μακεδονικό Αγώνα 1903- 1908 ήταν ηρωική και αξιοθαύμαστη.Ο Καζαντζάκης δίνει τη δική του εξήγηση για την προσφορά αίματος των κρητικων πολεμιστων ,γράφοντας:
«… Δεν ξέρω αν υπάρχει στον κόσμο μια άλλη χώρα, όπου οι άνθρωποί της βλέπουν τον πόνο, την θυσία, την ατομική τους καταστροφή από τόσο ύψος… Υπάρχει και κάτι άλλο όμως στην Κρήτη. Υπάρχει κάποια φλόγα- ψυχή. Κάτι πιο πάνω απ΄ τη ζωή και απ’ το θάνατο, που είναι δύσκολο να το ορίσεις. Υπάρχει αυτή η περηφάνια, το πείσμα, η παλικαριά, η αψηφισιά μαζί τους…»
Ιωάννα Μπισκιτζή
Λέκτορας Κλασικης Φιλολογίας
Λέκτορας Κλασικης Φιλολογίας
Πηγές:1.Γερμανού Καραβαγγέλη: «Ο Μακεδονικός Αγώνας»
2:Αρχείο Μακεδονικού Αγώνος Πηνελόπης Δέλτα
3:Μάντακα, Ν., Γιάννη, «Μακεδονικός Αγώνας 1903-1908»
4: Κελαϊδή, Πάρι, «Κρητικοί Εθελοντές στους Απελευθερωτικούς Πολέμους 1912- 1913»
Πηγή: ΑΝΩΓΗ "Η εφημερίδα των Ανωγειανών όπου γης"
2:Αρχείο Μακεδονικού Αγώνος Πηνελόπης Δέλτα
3:Μάντακα, Ν., Γιάννη, «Μακεδονικός Αγώνας 1903-1908»
4: Κελαϊδή, Πάρι, «Κρητικοί Εθελοντές στους Απελευθερωτικούς Πολέμους 1912- 1913»
Πηγή: ΑΝΩΓΗ "Η εφημερίδα των Ανωγειανών όπου γης"
