Στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (Απρίλιος 1982), δεν πρέπει να ξεχνάμε πόσο αντίθετοι ήταν οι Τούρκοι στην δημιουργία της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) της νέας αυτής θαλάσσιας ζώνης και πόσο πολέμησαν, ώστε να μη δημιουργηθεί η ΑΟΖ και να μη συμπεριληφθεί στο τελικό κείμενο της Σύμβασης. Το απόγευμα της Παρασκευής 30 Απριλίου 1982 πραγματοποιήθηκε στην Νέα Υόρκη η ψηφοφορία για την νέα Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας. Τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας ήταν: 130 υπέρ, 4 κατά και 17 αποχές. Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος ειδικός σε θέματα διεθνούς δικαίου για να καταλάβει ότι η Τουρκία ήταν απόλυτα δυσαρεστημένη από αυτή την Σύμβαση μια και ήταν ένα από τα 4 κράτη που ψήφισαν κατά, ενώ η Ελλάδα σχεδόν απόλυτα ικανοποιημένη, αφού βγήκε κερδισμένη από το νέο Σύνταγμα των Θαλασσών, ψήφισε φυσικά υπέρ της Σύμβασης. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνούν κάποιοι στην Ελλάδα που φοβούνται ότι η χώρα μας θα χάσει εάν παραπέμψει το θέμα στην Χάγη. Οι Τούρκοι είναι τρομοκρατημένοι και μόνο στην σκέψη ότι η Ελληνοτουρκική διαφορά μπορεί να φθάσει στο Διεθνές Δικαστήριο και αντιλαμβάνεται κανείς πόσο περισσότερο θα πανικοβληθούν, εάν οι Έλληνες επιμείνουν ότι πρέπει να οριοθετηθεί όχι μόνο η υφαλοκρηπίδα αλλά και η ΑΟΖ.
Πριν προχωρήσουμε, καλό θα είναι να διευκρινίσουμε τι ακριβώς προβλέπει η νέα Σύμβαση τού Διεθνούς Δίκαιου της Θάλασσας που έχει ήδη τεθεί σε ισχύ για την ΑΟΖ. Το άρθρο 56 της Σύμβασης είναι εκείνο που περιγράφει τα δικαιώματα, τις αρμοδιότητες και τις υποχρεώσεις του παράκτιου κράτους μέσα στην ΑΟΖ. Σύμφωνα με αυτό, στην ΑΟΖ το παράκτιο κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα για την έρευνα, την εκμετάλλευση, τη διατήρηση και τη διαχείριση των ζώντων ή μη πόρων του βυθού, του υπεδάφους και των υπερκείμενων υδάτων. Εδώ έγκειται και η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ. Η ΑΟΖ περιλαμβάνει στην δικαιοδοσία της όχι μόνο το πετρέλαιο αλλά και την αλιεία. Οι Τούρκοι επίσης γνωρίζουν ότι η ΑΟΖ δεν περιέχει καμία γεωλογική έννοια και η Σύμβαση ξεκάθαρα αναφέρει ότι και τα νησιά διαθέτουν ΑΟΖ!
Υπάρχουν τρεις βασικές θέσεις που δεν αμφισβητεί κανείς σε σχέση με την ΑΟΖ:
1- Η ΑΟΖ αποτελεί πλέον, χωρίς καμία αμφιβολία, μέρος του εθιμικού διεθνούς δικαίου ιδιαίτερα τώρα που η Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας έχει τεθεί σε ισχύ.
2- Η ΑΟΖ, αντίθετα από την υφαλοκρηπίδα, δεν ανήκει στο παράκτιο κράτος ipso jure, αλλά πρέπει σαφώς να υιοθετηθεί από το παράκτιο κράτος. Εάν δεν συμβεί κάτι τέτοιο, η ΑΟΖ απλώς δεν υφίσταται. Η θαλάσσια περιοχή που δεν θα υιοθετηθεί ως ΑΟΖ, παραμένει νομικώς σαν μέρος της ανοικτής θάλασσας.
3- Κανένα κράτος ή ομάδα κρατών δεν έχει το δικαίωμα να ισχυρισθεί ότι κάποιο παράκτιο κράτος δεν μπορεί να υιοθετήσει τη δική του ΑΟΖ. Το αν και πότε ένα παράκτιο κράτος ανακηρύξει την ΑΟΖ του εξαρτάται εντελώς από την δική του δικαιοδοσία.
ΜΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΝΗ
Η ΑΟΖ είναι η σημαντικότερη και κρισιμότερη θαλάσσια ζώνη για τα ελληνικά συμφέροντα. Σε περίπτωση που η Ελλάδα αποφασίσει να δημιουργήσει μια ΑΟΖ στον ελληνικό θαλάσσιο χώρο θα έχει ωφέλειες και πλεονεκτήματα σε θέματα όπως αυτά της αλιείας, του πετρελαίου, της εκμετάλλευσης των βυθών, της ρύπανσης του περιβάλλοντος και πάνω απ' όλα στα θέματα που αφορούν την Ελληνοτουρκική διένεξη στο Αιγαίο.
Μια ΑΟΖ στις Ελληνικές θάλασσες δικαιολογείται για τους ακόλουθους λόγους:
Α. Υπάρχουν σήμερα 137 παράκτια κράτη που διαθέτουν ΑΟΖ. Η Σύμβαση του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας αναφέρει ρητά στο Άρθρο 121, παράγραφος 2, ότι όλα τα νησιά διαθέτουν ΑΟΖ και ότι η ΑΟΖ ενός νησιού καθορίζεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζεται και για τις ηπειρωτικές περιοχές. Αυτό είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας, γιατί η Τουρκία δεν μπορεί να προβάλλει τα ίδια επιχειρήματα που προβάλλει για δεκαετίες τώρα για την υφαλοκρηπίδα των νησιών του Αιγαίου. Δηλαδή ότι τα νησιά μας δεν διαθέτουν υφαλοκρηπίδα ή ότι βρίσκονται πάνω στην υφαλοκρηπίδα της Ανατολίας. Η Τουρκία γνωρίζει ότι, όσον αφορά την ΑΟΖ, η θέση της είναι αδύναμη γι' αυτό και δεν ξεστομίζει ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις στις συνομιλίες της με όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις από το 1974 μέχρι σήμερα. Το μεγάλο ερώτημα βέβαια είναι γιατί και η Ελλάδα αποφεύγει να αναφερθεί και να θέση αυτή, στο τραπέζι των συνομιλιών, τις τρεις αυτές λέξεις (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη) που τρομάζουν τόσο την Τουρκία.
Β. Ένας από τους λόγους που πολλά κράτη έχουν υιοθετήσει ΑΟΖ 200 ν.μ. είναι για να διασφαλίσουν την υπέρμετρη εκμετάλλευση των αλιευτικών πηγών τους. Επομένως μια ελληνική ΑΟΖ θα είναι ωφέλιμη στον αλιευτικό τομέα της χώρας, ο οποίος παρά την μικρή του συμβολή στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν, παίζει ένα σημαντικό ρόλο στη θρέψη του ελληνικού πληθυσμού με την παροχή πρωτεϊνών υψηλής θρεπτικής αξίας.
Γ. Στις 10 Μαρτίου 1983 ο Πρόεδρος των ΗΠΑ υπέγραψε μια διακήρυξη βάσει της οποίας η Αμερική δημιούργησε ΑΟΖ 200 ν.μ. γύρω από τις ακτές της. Αυτή η αμερικανική πράξη είναι πολύ χρήσιμη για την Ελλάδα, γιατί η Αμερική έδωσε, σύμφωνα με την Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, ΑΟΖ σε όλα ανεξαιρέτως τα νησιά της. Ετσι για την αμερικανική κυβέρνηση θα είναι πολύ δύσκολο να αρνηθεί στην Ελλάδα την δημιουργία μιας ελληνικής ΑΟΖ, που δεν θα διαφέρει καθόλου από την αμερικανική ΑΟΖ.
Δ. Στο τέλος του 1986 η Τουρκία υιοθέτησε ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα και ήρθε σε συμφωνία με τη τότε Σοβιετική Ένωση για τις επικαλυπτόμενες περιοχές χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της μέσης γραμμής. Αργότερα η Τουρκία άρχισε συνομιλίες με την Βουλγαρία και την Ρουμανία για το ίδιο θέμα και ήρθε σε παρόμοια συμφωνία που είχε συνάψει με τους Σοβιετικούς. Ουδέποτε βέβαια η Τουρκία πρότεινε στην Ελλάδα και σε άλλα γειτονικά κράτη να κάνουν το ίδιο στη Μεσόγειο. Ετσι η Μαύρη Θάλασσα που αποτελεί μια "κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα", όπως και η Μεσόγειος, έχει εντελώς μοιρασθεί από τα παράκτια κράτη αυτής της θάλασσας χρησιμοποιώντας την οριοθέτηση της ΑΟΖ και όχι της υφαλοκρηπίδας. Αυτό αποτελεί το πιο σημαντικό και θα έλεγα και το πιο θανάσιμο λάθος της Τουρκίας, γιατί δέχθηκε να οριοθετήσει τη θαλάσσια ζώνη της Μαύρης Θάλασσας χρησιμοποιώντας διατάξεις της νέας Συνθήκης για το Δίκαιο της Θάλασσας, παρ' όλον ότι μέχρι σήμερα αρνείται να την επικυρώσει. Πως θα μπορέσει η Τουρκία να αρνηθεί την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Ελλάδα, όταν ήδη υπάρχει το προηγούμενο της Μαύρης Θάλασσας;
E. Όπως είναι γνωστόν, όλα τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν εκχωρήσει τις αρμοδιότητες στα θέματα αλιείας στην ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία αποφάσισε να δημιουργήσει μια ΑΟΖ για όλα τα τότε 15 κράτη μέλη της ΕΕ. Δυστυχώς, με παρέμβαση της Τουρκίας, η ΕΕ δεν τόλμησε να δημιουργήσει Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες για τα κράτη μέλη της που συνορεύουν με τη Μεσόγειο. Ετσι τα μόνα κράτη μέλη της ΕΕ που δεν έχουν ΑΟΖ είναι η Ιταλία και η Ελλάδα, ενώ η Ισπανία και η Γαλλία έχουν ΑΟΖ μόνο στα βόρεια σύνορά τους. Πρέπει επομένως η ελληνική κυβέρνηση να επαναφέρει το θέμα στις Βρυξέλλες και να ζητήσει να δημιουργήσει μια ΑΟΖ και για τα κράτη μέλη της που συνορεύουν με τη Μεσόγειο. Με αυτό το τρόπο η διαφορά μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας θα μετατραπεί σε μια διένεξη ανάμεσα στην ΕΕ και τη Τουρκία. Κάτι τέτοιο βέβαια δεν πρόκειται να συμβεί, γιατί ούτε σημερινή κυβέρνηση στην Ελλάδα ούτε και η ΕΕ θέλουν να δυσαρεστήσουν τη κυβέρνηση της Τουρκίας.
Οι χάρτες που ακολουθούν και παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, δείχνουν με ακρίβεια την ΑΟΖ της Ελλάδας και της Τουρκίας στη Μεσόγειο. Οι χάρτες αυτοί βασίζονται στην οριοθέτηση με βάση τη Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας που η Ελλάδα έχει υπογράψει και έχει επικυρώσει, κάτι που δεν έχει κάνει η Τουρκία. Αυτός ο χάρτης, με το γαλάζιο Αιγαίο, αποτελεί ένα εφιάλτη για την Τουρκία. Ετσι η Ελλάδα, αφού πρώτα υιοθετήσει την ΑΟΖ, πρέπει να διευθετήσει τη διαφορά της με τη Τουρκία επιμένοντας στην σύνταξη ενός συνυποσχετικού που θα υπογραφεί και από τα δύο κράτη και θα ζητάει από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης την οριοθέτηση και της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης των δύο κρατών. Όπως αναφέραμε στην αρχή όλα τα κράτη του κόσμου που έχουν παρόμοιες θαλάσσιες διαφορές δεν έχουν ζητήσει ΜΟΝΟ την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας αλλά και αυτή της ΑΟΖ. Φαίνεται ότι η Ελλάδα θέλει να πρωτοτυπήσει παγκοσμίως και να μη ζητήσει και την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Τουρκία, κάτι βέβαια που συμφέρει και την τόσο φιλικά διακείμενη γειτονική μας χώρα.
Του κ. Καρυώτη (Καθηγητή Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Μέρυλαντ (University College), ΗΠΑ. Υπήρξε μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας και επιμελήθηκε του βιβλίου "Greece and the Law of the Sea").
